Με τη δημιουργία του Αλβανικού κράτους το 1913 τα ελληνικά σχολεία που λειτουργούσαν πριν διατηρήθηκαν, ενώ με επιστολή του Υπουργού Εξωτερικών της Αλβανίας προς την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) το 1922 προσδιορίζεται ότι η εφαρμογή των υποχρεώσεων του νεοσύστατου κράτους αφορά, εκτός από τις θρησκευτικές μειονότητες και την ελληνική μειονότητα. Στην πλειοψηφία τους η διαχείριση των σχολείων βαραίνει τους Έλληνες (κοινοτικά σχολεία) την οποία στηρίζει άμεσα η Ελλάδα. Από το 1930, τα ελληνικά σχολεία αρχίζουν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη λειτουργία τους, καθώς η αλβανική κυβέρνηση απαγορεύει τις θρησκευτικές κοινότητες να δέχονται οικονομική βοήθεια από ξένα κράτη. Τον Απρίλιο του 1933, το Αλβανικό Υπουργείο Παιδείας την απόφαση να καταστήσει την δημοτική εκπαίδευση υποχρεωτική και δωρεάν για όλους τους πολίτες της αλλά και να κλείσουν όλα τα ιδιωτικά-κοινοτικά σχολεία. Τα μέτρα αυτά προκάλεσαν την αντίδραση της ελληνικής μειονότητας και το διάβημα της Ελλάδας ενώπιον της ΚτΕ, η οποία ζήτησε γνωμοδότηση του Διαρκούς Δικαστηρίου Διεθνούς Δικαιοσύνης. Το Δικαστήριο εξέτασε το περιεχόμενο "της μεταχείρισης και παροχής εγγυήσεων, νομικά και πραγματικά" που όφειλε η Αλβανία να εξασφαλίσει στα μέλη των μειονοτήτων. Το Διεθνές Δικαστήριο έκρινε ότι η Αλβανία παραβίασε τις υποχρεώσεις της που απέρρεαν από τη Μονομερή Διακήρυξη και η αλβανική κυβέρνηση ευθυγραμμίστηκε με τη γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου υιοθετώντας το διάταγμα της 28.5.1936 σχετικά με τη λειτουργία των σχολείων. Το 1939 λειτουργούσαν 74 ελληνικά σχολεία με 5.254 μαθητές και 141 εκπαιδευτικούς με πολλά προβλήματα λόγω της αλβανικής πολιτικής και της ιταλικής παρουσίας. Μετά το 1944 και την επικράτηση του Κόμματος Εργασίας υπό τον Εμβέρ Χότζα, η αλβανική εκπαιδευτική πολιτική χαρακτηρίζεται από τον προσδιορισμό των μειονοτικών ζωνών και το δικαίωμα 99 χωριών να έχουν μειονοτικά σχολεία, με εξαίρεση την περιοχή της Χιμάρας, για καθαρά πολιτικούς λόγους. Στο χρονικό διάστημα 1944-1952 στα μειονοτικά δημοτικά σχολεία το πρόγραμμα διδάσκεται στα ελληνικά στο 84% του προγράμματος και το υπόλοιπο 16% στα αλβανικά. Το 1945 ιδρύεται στο Αργυρόκαστρο μέση παιδαγωγική σχολή και με ειδικά μέτρα το 1947 επιχειρείται η εξάλειψη του αναλφαβητισμού και στις περιοχές της μειονότητας. Από το 1952 έως το 1960 επιβάλλεται η υποχρεωτική επταετής φοίτηση ανατρέποντας στα μειονοτικά σχολεία το συσχετισμό του χρόνου διδασκαλίας σε βάρος των ελληνόγλωσσων μαθημάτων, 87% του χρόνου διδασκαλίας στα αλβανικά και 13% στα ελληνικά και η ελληνική γλώσσα διδάσκεται ως γλωσσικό μόνο μάθημα.

Οι βασικές συνιστώσες σχετικά με την κατάρρευση του εκπαιδευτικού κατεστημένου της Αλβανίας το 1991, είναι η αμφισβήτηση του προηγούμενου εκπαιδευτικού κατεστημένου και η υιοθέτηση ευρωπαϊκών προτύπων, που αποπροσανατόλισε τις στρατηγική των πρώτων χρόνων του εκπαιδευτικού συστήματος, η μετανάστευση που ερήμωσε την ύπαιθρο και τα σχολεία (βλέπε τους σχετικούς πίνακες), η εξέλιξη της συγκρότησης νομικού πλαισίου για την οργάνωση της μειονοτικής εκπαίδευσης η οποία έγινε σε σαθρές βάσεις, αφού μέχρι το 1994 το πλαίσιο επηρεάστηκε από την κρίση στις ελληνοαλβανικές σχέσεις, ενώ τα τελευταία χρόνια έγινε κεντρικής σημασίας το ζήτημα της Χιμάρας. Οι μαθητές που προέρχονται από την ελληνική μειονότητα φοιτούν σε κοινά αλβανικά σχολεία (συνήθως σε περιοχές εκτός μειονοτικών ζωνών) ή σε ελληνόφωνα δημόσια μειονοτικά σχολεία (εντός των μειονοτικών ζωνών) ή σε ιδιωτικά σχολεία (Αρσάκειο Τιράνων, Ορθόδοξης Εκκλησίας), ενώ σε ορισμένα σχολεία συνυπάρχουν τάξεις που διδάσκονται μειονοτικοί μαθητές το ελληνόφωνο πρόγραμμα και παράλληλα διδάσκεται σε άλλους το αλβανόφωνο (στις μειονοτικές ζώνες). Κύριο χαρακτηριστικό της παιδείας της ελληνικής μειονότητας αποτελεί αναμφίβολα η μείωση του αριθμού των μαθητών και των σχολείων με συνέπεια, πολλά σχολεία να κλείνουν. Έτσι σε πολλά μεικτά σχολεία σήμερα παρατηρείται δραστική μείωση του αριθμού των ελλήνων μαθητών και κατ' αναλογίαν αύξηση των αλβανών. Παράλληλα, λειτουργούν και τα φροντιστήρια ελληνικής γλώσσας σε όλη την Αλβανία τα οποία τα παρακολουθούν Έλληνες και Αλβανοί μαθητές.

Η συρρίκνωση του μαθητικού πληθυσμού της ελληνικής μειονότητας λόγω της μετανάστευσης στην Ελλάδας, το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης, τα σχολικά εγχειρίδια, ζητήματα παρεχόμενης γνώσης σε περιοχές όπως η Χιμάρα, η βοήθεια ηθική και υλική από την Ελλάδα, είναι από τα πιο σημαντικά ζητήματα που απασχολούν την παιδεία των Ελλήνων που κατοικούν στην Αλβανία. Προβλήματα που χρειάζεται να επιλυθούν για να μπορέσει να υπάρξει μέλλον για την ελληνική μειονότητα η οποία αντιμετωπίζει πλέον πρόβλημα επιβίωσης. Επιβίωσης που σε παλαιότερες εποχές συνδέθηκε άρρηκτα με την ελληνική παιδεία.

Πίνακας 1

Πίνακας 2

Πίνακας 3

Πίνακας 4

Πίνακας 5