Η αλλαγή του σκηνικού στα Βαλκάνια στην αρχή της δεκαετίας του 1990 αποτέλεσε αιτία να εμφανιστεί το πρόβλημα της ύπαρξης μειονοτικών πληθυσμών μέσα σε ανομοιογενή εθνικά κράτη. Το πρόβλημα αυτό πάντοτε υπήρχε και θα συνεχιστεί αν ληφθεί υπόψη η ύπαρξη πολλών εθνοτικών και άλλων ομάδων που ενσωματώνονται μέσα στα παλιά και νέα κράτη που υπάρχουν σήμερα στα Βαλκάνια. Σε ότι αφορά την Αλβανία, οι ομάδες αυτές είτε είναι εθνοτικές, θρησκευτικές, γλωσσικές ή πολιτιστικές πρέπει να διατηρήσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την ταυτότητά τους μέσα στο χώρο όπου ζουν και αναπτύσσονται.

Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αλβανία για τους Έλληνες, Σέρβους, Βλάχους, Ρομά καθώς για τους χριστιανούς ορθόδοξους, που προκύπτουν μέσα από τα ισχύοντα κείμενα προστασίας θα μπορούσαν να χωριστούν σε δύο μέρη, το γενικό και το ειδικό. Στο γενικό εντάσσονται τα δικαιώματα που έχουν πεδίο εφαρμογής σε όλα τα μέλη όλων των μειονοτήτων. Τέτοια δικαιώματα είναι το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, η επιλογή μεταχειρίσεως, η ελεύθερη και διασυνοριακή επικοινωνία, η ατομική και από κοινού άσκηση ειδικών δικαιωμάτων, η ίδρυση συλλόγων, η συμμετοχή στην ζωή της χώρας, η συμμετοχή σε αποφάσεις που αφορούν τις μειονότητες, ο σεβασμός της πληθυσμιακής συνθέσεως και των ορίων των μειονοτικών περιοχών, η ίδρυση πολιτικών κομμάτων, η αυτονομία των μειονοτήτων. Στο ειδικό μέρος της μειονοτικής προστασίας εντάσσονται τα δικαιώματα που έχουν πεδίο εφαρμογής στα μέλη των μειονοτήτων με επιμέρους χαρακτηριστικά. Τέτοια δικαιώματα είναι εθνοτικά/πολιτιστικά δικαιώματα, θρησκευτικά δικαιώματα, γλωσσικά δικαιώματα και εκπαιδευτικά δικαιώματα.

Σε θεσμικό επίπεδο ιδιαίτερη δράση για την προστασία των μειονοτήτων στην Αλβανία (και τα Βαλκάνια), έχει αναλάβει ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), μετεξέλιξη της Διάσκεψης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΔΑΣΕ), η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), στην οποία η Αλβανία θέλει να ενταχθεί- σήμερα βρίσκεται υπό το καθεστώς της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης- θέτει κριτήρια για τις υποψήφιες χώρες τα οποία περιλαμβάνουν ζητήματα μεταχείρισης των μειονοτήτων, της εξάλειψης των διακρίσεων εις βάρος τους, ενώ το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει προωθήσει τη Σύμβαση - Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων (1995), βάσει της οποίας τοποθετήθηκαν πινακίδες στην ελληνική γλώσσα, οι οποίες ωστόσο καταστράφηκαν από άγνωστους.

Οι βασικές συνιστώσες του εκπαιδευτικού συστήματος της Αλβανίας μετά το 1991, είναι η αμφισβήτηση του προηγούμενου εκπαιδευτικού κατεστημένου και η υιοθέτηση ευρωπαϊκών προτύπων. Οι μαθητές που προέρχονται από την ελληνική μειονότητα φοιτούν σε αλβανικά σχολεία ή σε ελληνόφωνα δημόσια μειονοτικά σχολεία (εντός των μειονοτικών ζωνών) ή σε ιδιωτικά σχολεία (Αρσάκειο Τιράνων, Ορθόδοξης Εκκλησίας), ενώ σε ορισμένα σχολεία συνυπάρχουν τάξεις που διδάσκονται μειονοτικοί μαθητές το ελληνόφωνο πρόγραμμα και παράλληλα διδάσκεται σε άλλους το αλβανόφωνο (στις μειονοτικές ζώνες). Κύριο χαρακτηριστικό της παιδείας της ελληνικής μειονότητας αποτελεί αναμφίβολα η μείωση του αριθμού των μαθητών και των σχολείων με συνέπεια, πολλά σχολεία να κλείνουν. Ωστόσο στα αλβανικά μέσα ενημέρωσης γίνεται προπαγάνδα και τονίζεται ότι το αλβανικό κράτος δείχνει μεγάλη γενναιοδωρία απέναντι στην εκπαίδευση της ελληνικής μειονότητας, περιέχονται τεχνάσματα με τα στοιχεία και τον αριθμό των σχολείων και σκόπιμα παρακάμπτεται η ποιότητα της διδασκαλίας, αρχίζοντας από τα σχολικά κείμενα, το σχολικό εξοπλισμό, το διδακτικό προσωπικό, τους σχολικούς χώρους, τη στιγμή που η εκπαίδευση για κάθε Αλβανό πολίτη ανεξαρτήτως της εθνικής του ταυτότητας αποτελεί συνταγματική υποχρέωση του κράτους και κανείς δεν μπορεί να την παρουσιάζει ως ένα προνόμιο προς την ελληνική μειονότητα.

3. Η ορθόδοξη εκκλησία της Αλβανίας και ο σεβασμός των θρησκευτικών δικαιωμάτων

Στις 16 Ιουλίου 1991, με την άφιξη στην Αλβανία ως Έξαρχου του Οικουμενικού Πατριαρχείου του νυν αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας κ.Αναστάσιου, άνοιξε μία νέα περίοδος για τη θρησκευτική ελευθερία στη χώρα. Ελευθερία η οποία ήταν ανύπαρκτη ουσιαστικά από το 1944 και τυπικά από το 1967 με την ανακήρυξη της Αλβανίας ως αθεϊστικής χώρας.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ. Αναστάσιος κατάφερε μέσα από πλήθος δυσκολιών και αντίξοων συνθηκών να ανασυγκροτήσει την Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας. Στα χρόνια που πέρασαν:

  Έγινε ανοικοδόμηση (αναστήλωση ή επισκευή) 290 ναών (80 εκ θεμελίων)- οι σταυροί ορισμένων καταστράφηκαν με έκρηξη!) και 20 εκκλησιαστικών κέντρων (αρχιεπισκοπή, μητροπόλεις, σχολεία, κλινικές, ξενώνες, κατασκηνώσεις νέων κ.α.).

στις περισσότερες πόλεις με ορθόδοξο πληθυσμό και σε εκατοντάδες χωριά.

Έγινε μετάφραση και έκδοση στην αλβανική γλώσσα λειτουργικών και άλλων χριστιανικών βιβλίων, αναπτύχθηκαν πρωτοποριακά προγράμματα στους τομείς υγείας, παιδείας, κοινωνικής πρόνοιας, αγροτικής αναπτύξεως, πολιτισμού και οικολογίας.

Το 1999 στην κρίση του Κοσσυφοπεδίου οργανώθηκε ανθρωπιστικό πρόγραμμα σε διάφορες αλβανικές πόλεις, το οποίο παρείχε βοήθεια σε περίπου 30.000 πρόσφυγες, ενώ κατά την πρόσφατη ένταση στο Κοσσυφοπέδιο (Μάρτιος 2004) συνέβαλε στην εκτόνωση και στην προσέγγιση των δύο πλευρών, χρηματοδοτώντας μάλιστα και την αποκατάσταση ενός τεμένους με το ποσό των 600 χιλιάδων δολαρίων. Με τις πρωτοβουλίες αυτές δόθηκε εργασία σε χιλιάδες ανθρώπους, δημιουργήθηκαν σοβαρά έργα κοινωνικής υποδομής και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας αναδείχθηκε σε πολυδύναμο πνευματικό και αναπτυξιακό παράγοντα της γειτονικής χώρας.

Στον εκπαιδευτικό τομέα ιδρύθηκε η Ορθόδοξη Θεολογική Ακαδημία «Ανάστασις» στο Δυρράχιο το 1992 το εκκλησιαστικό Λύκειο «Τίμιος Σταυρός» στο Αργυρόκαστρο το 1998, και το ΙΕΚ στα Τίρανα και τη Δερβιτσάνη. Το ΙΕΚ της Δερβιτσάνης, όπως αναφέρεται και στο έγγραφο το οποίο δημοσιεύεται στη συνέχεια, θα έπρεπε κλείσει με το αιτιολογικό ότι δε διαθέτει άδεια, την οποία αρνούνται να εκδώσουν εδώ και δύο χρόνια οι αλβανικές αρχές.

Έτσι για ακόμη μία φορά παραβιάζεται η θρησκευτική ελευθερία και δεν γίνονται σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Αλβανία, ενώ γίνεται ξανά στόχος ο άνθρωπος που μέσα σε 14 και πλέον χρόνια, έχτισε την ορθόδοξη εκκλησία της Αλβανίας από το μηδέν, έχοντας να αντιμετωπίσει το έμπρακτο μίσος του καθεστώτος. Σε αυτήν τη Χώρα, που κάποτε προσπάθησε να διώξει τον Αρχιεπίσκοπο ακόμα και με ειδική συνταγματική μεταρρύθμιση.

Η συγκεκριμένη ενέργεια για κλείσιμο του ΙΕΚ της Εκκλησίας την 15^η Δεκεμβρίου, ενέργεια η οποία αποτράπηκε μετά από παρεμβάσεις του ΟΑΣΕ και άλλων, προσβάλλει βάναυσα τις ελευθερίες της ελληνικής εθνικής μειονότητας μέλη της οποίας φοιτούν στο ΙΕΚ αλλά και τους ορθόδοξους στην Αλβανία και προκαλεί την ένταση.

Τέτοια περιστατικά θρησκευτικού και εθνικού φανατισμού, τα οποία δυστυχώς συνεχίζονται στη γειτονική χώρα, βλάπτουν σοβαρά την αρμονική συμβίωση, όταν το μήνυμα της ευρωπαϊκής προοπτικής είναι ο αμοιβαίος σεβασμός και η αλληλοκατανόηση, όταν εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες στην Αλβανία θα πρέπει να προστατεύονται αποτελεσματικά έτσι ώστε να αναπτύσσουν ελεύθερα τα ιδιαίτερα πολιτιστικά, γλωσσικά και άλλα χαρακτηριστικά τους.

Fanis Malkidis
fmalkidi@bscc.duth.gr 

-------------------------------------------------------------