Η ελληνική γλώσσα στα Βαλκάνια και τον Παρευξείνιο χώρο και οι βαλκανικές και παρευξείνιες γλώσσες στην Ελλάδα σήμερα
Φάνης Μαλκίδης, 06.07.2007
Μέρος της εισήγησης στο 1^ο Πανηπειρωτικό Συνέδριο ξενόγλωσσης εκπαίδευσης.
Ιωάννινα, Ιούνιος 2007.

Φάνης Μαλκίδης

Είναι γεγονός ότι μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τα Βαλκάνια δοκιμάστηκαν από μεγάλες περιόδους βίας. Έτσι μετά από αυτήν τη σκληρή περίοδο για τους λαούς της περιοχής στρατηγικός στόχος της Ευρωπαϊκής ΄Ένωσης και βεβαίως της Ελλάδος στα Βαλκάνια είναι η δημιουργία των προϋποθέσεων για σταθερότητα, δημοκρατική ομαλότητα, λειτουργία των θεσμών, συνεργασία, ανάπτυξη και ευημερία, καθώς και η εκπλήρωση των σχετικών πολιτικών κριτηρίων ώστε να καταστεί δυνατή ειρήνη και φυσικά η ένταξη όλων ανεξαιρέτως των χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Από την πλευρά της η Ελλάδα είδε μία περιοχή η οποία για πολλά χρόνια ήταν στο περιθώριο να επανέρχεται στο προσκήνιο και μάλιστα να αποτελεί προνομιακό χώρο ανάπτυξης οικονομικών, πολιτικών και πολιτισμικών συνεργασιών.

Η ελληνική παρουσία αρχικώς επανήλθε ως επιχειρηματικές δραστηριότητες, οι οποίες ήδη έχουν μεγάλη σημασία για τις τοπικές οικονομίες, σύντομα όμως αυτή η παρουσία επεκτάθηκε και στον πολιτισμό, όπου είχε για χρόνια μία μεγάλη και ιδιαίτερης αξίας παρουσία. Μία πολύ ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερη πτυχή της ελληνικής πολιτιστικής παρουσίας στα Βαλκάνια αποτελεί το συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, αλλά και το γενικότερο ενδιαφέρον για τη γνωριμία με τον πολιτισμό της Ελλάδας, που αναδεικνύει την μεγάλη σημασία που διαδραματίζει σε αυτές τις χώρες σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Ταυτόχρονα η έλευση πολιτών από τα Βαλκάνια και τον παρευξείνιο χώρο και η μεγάλη ελληνική παρουσία στην περιοχή, έχει δημιουργήσει και την ανάγκη για την εκμάθηση των γλωσσών των χωρών αυτών στην Ελλάδα. Τελευταίως αυτό έχει εδραιωθεί και στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Έτσι έχει δημιουργηθεί ένα παράλληλο πλαίσιο που συνδυάζει την έντονη ελληνική παρουσία στα Βαλκάνια και τον παρευξείνιο χώρο και την άνοδο της ελληνικής γλώσσας και την αναγκαιότητα εκμάθησης βαλκανικών και παρευξείνιων γλωσσών, πλαίσιο που μπορεί να αναδείξει πολύ ιδιαίτερα και σημαντικά ζητήματα.

Η ρίζα της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας στις χώρες των Βαλκανίων ξεκινάει από το Βυζάντιο περνάει από την οθωμανική περίοδο όπου τα σχολεία ήταν τα μοναδικά που διέδωσαν τα γράμματα και τον πολιτισμό και συνεχίζει με τη δημιουργία των πρώτων κοσμικών σχολείων στα Βαλκάνια, όπου μαθήτευσαν οι μελλοντικές φυσιογνωμίες της τοπικής αναγέννησης. Σήμερα σε πολλά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και γυμνάσια και λύκεια, πραγματοποιείται η διδασκαλία των νέων ελληνικών Ιδιαίτερα επιτακτική έγινε η ανάγκη για εκμάθηση της νέας ελληνικής μετά τις αλλαγές του 1989-1990, που άνοιξαν νέες προοπτικές για τις χώρες αυτές, τόσο προς την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, όσο και προς την Ελλάδα. Τα σύνορα άνοιξαν, δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για ανοικοδόμηση και ανάπτυξη της περιοχής και διευρύνθηκαν οι δυνατότητες επαφών ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους με φυσικό επακόλουθο την αναζήτηση τρόπων επικοινωνίας. Ο πιο άμεσος τρόπος είναι η γλώσσα, γιατί ο άνθρωπος είναι ένα πολιτικοκοινωνικό ον που χρησιμοποιεί τη γλώσσα για την επικοινωνία του.

Πολλά είναι τα κίνητρα για την εκλογή της νέας ελληνικής από τους φοιτητές σήμερα στα Βαλκάνια και τον παρευξείνιο χώρο. Τα σημαντικότερα όμως είναι: η ιστορία και ο πολιτισμός της Ελλάδας στο πέρασμα των αιώνων, η θέση της στην Ευρώπη, η έλξη της σύγχρονης Ελλάδας (που είναι και ο πιο σημαντικός), η δυνατότητα να επισκεφτεί κανείς τη χώρα μας, η παρούσα κατάσταση των πολλών οικονομικών μεταναστών που προτιμούν την απόκτηση γνώσεων της Ελληνικής στη χώρα τους για πολλούς και διάφορους λόγους καθώς και η προοπτική για επαγγελματικά αποκατάσταση.

Για να ικανοποιηθεί η δίψα για γνώσεις στα Βαλκανικά και παρευξείνια Πανεπιστήμια, έχουν ιδρυθεί Τμήματα στα πλαίσια των σχολών «Κλασσικών και ανατολικών γλωσσών και πολιτισμών», όπου διδάσκονται παράλληλα και η αρχαία και η νέα ελληνική γλώσσα. Μέσα σε λίγα χρόνια η ειδικότητα κατάφερε να γίνει ελκυστική και να προκαλέσει το άμεσο ενδιαφέρον των νέων φοιτητών.

Η έντονη οικονομική δραστηριότητα όμως στις χώρες των Βαλκανίων και τον παρευξείνιο χώρο, με τις ελληνικές αλλά και τις μικτές εταιρείες και τις νέες θέσεις εργασίας που παρουσιάζονται, μετατρέπει την ελληνική γλώσσα σε ένα απαραίτητο στοιχείο για την καλύτερη συνεργασία των πλευρών, με αποτέλεσμα ένας σημαντικός αριθμός από τους φοιτητές να απασχολείται ως μεταφραστές και διερμηνείς, ως στελέχη εμπορικών αντιπροσωπειών, ως ξεναγοί, και ως τουριστικοί πράκτορες τόσο στις βαλκανικές χώρες όσο και στην Ελλάδα.

Λόγω λοιπόν του μεγάλου ενδιαφέροντος προς την ελληνική γλώσσα, ιστορία και πολιτισμό τα τμήματα ελληνικών σπουδών βρίσκονται ανάμεσα στις τρεις δημοφιλέστερες ξένες φιλολογίες των τοπικών Πανεπιστημίων, με αποτέλεσμα οι βάσεις εισαγωγής να γίνονται κάθε χρόνο ολοένα και υψηλότερες. Oι αριστούχοι φοιτητές, μάλιστα, βραβεύονται κάθε χρόνο από την ελληνική πρεσβεία και γίνονται ανάρπαστοι στην αγορά εργασίας. Tα προγράμματα περιλαμβάνουν πολλές ώρες πρακτικής εκμάθησης ελληνικών και ξεκινά ουσιαστικά από το μηδέν. Στα τμήματα επίσης διδάσκονται μαθήματα αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και λογοτεχνίας, ανάλυση αρχαίων ελληνικών και βυζαντινών κειμένων, μαθήματα γενικής γλωσσολογίας, θεωρητικής γραμματικής, νεοελληνικής διαλεκτολογίας, θεωρίας της λογοτεχνίας, θεωρίας της μετάφρασης, μαθήματα ιστορίας κ.ά.». Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα οι βαλκανικές και παρευξείνιες γλώσσες διδάσκονται στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Η ελληνική γλώσσα θεωρούνται μία από τις πλέον ανερχόμενες ξένες γλώσσες στα Βαλκάνια και το Παρευξείνιο χώρο, ενώ από την άλλη και το κοινό αναπτύσσει ιδιαίτερη επαφή με την ελληνική και τη βαλκανική και παρευξείνια γραμματεία. Οι προοπτικές αυτές δημιουργούν ένα ιδιαίτερο και πολύ σημαντικό ευνοϊκό περιβάλλον, το οποίο τα επόμενα χρόνια θα αναδείξει και τα περαιτέρω στοιχεία συνεργασίας της Ελλάδας με τα Βαλκάνια και τον παρευξείνιο χώρο.